Hak, genel olarak kişinin toplumdan isteyebileceği, talep edebileceği ve kullanabileceği meşru gerekçesi olan bir iddiadır. Eğer bir öğrenci parasını ödeyerek toplu taşıma araçları için toplu taşıma kartı almışsa, kartında kontör olduğu sürece toplu taşıma araçlarından yararlanma hakkı vardır. Aldığı kartın parasını ödemesi, kişinin toplu taşıma araçlarından yararlanması için meşru bir gerekçe oluşturur.
Hak kavramı hukukla birlikte anlam kazanır. Hukuk, hakların korunması için yapılmış yazılı sözleşmedir. Kişi, kartında kontörü olduğu halde bu hakkını kullanamıyor veya kullanması engelleniyorsa, hukuk yoluyla bu hakkını kullanmayı isteyebilir.
Söz konusu insan hakları olduğunda, kişinin bu haklara sahip olması için insan olmanın dışında başka bir şart gerekmez. Diğer haklar gibi insan hakları da ulusal ve uluslararası hukuk tarafından korunma altına alınırlar. Daha önceki derslerde öğrendiğiniz gibi bir yönetimin demokrasi olabilmesinin şartlarından birisi insan haklarının yasalarla güvence altına alınmasıdır. Bir ülkede insan haklarının hukukun güvencesi altına alınması, onun korunmasını kolaylaştırır. Bununla birlikte, bir insan hakkının varlığı onun hukuksal güvence altına alınmasına bağlı değildir.
İnsana haklarını, uluslararası sözleşmeler, anayasalar vb. hukuki belgeler vermez. Bu haklar, insanın insan olarak doğması sonucunda kazanılır. Uluslararası veya ulusal insan hakları belgeleri sadece doğuştan getirilen bu hakların kullanılmasını güvence altına alırlar.
İnsanlar arasında çeşitli açılardan farklılıklar vardır. İlk önce, kız veya erkek olarak farklı cinsiyetlere sahiptirler. Farklı kültürlerde yaşar, farklı ülkelerin vatandaşları olurlar. Kazançları, dilleri, dinleri, statüleri farklıdır. Ancak, insan hakları söz konusu olunca bu farklılıkların hiçbir değeri yoktur. Dil, din, ırk, cinsiyet, sosyal statü ayrımı yapılmaksızın insanın özü aynıdır ve sırf insan olduğu için bir değeri vardır. İnsan onuru olarak da isimlendirilen bu değer, insan haklarının temelini oluşturur. Aralarındaki farklılıklar ne olursa olsun insanların değeri eşittir. Bu değer, kişisel yeteneklerine bakılmaksızın tüm insanlara sırf insan olduğu için aynı değerin verilmesini gerektirir.
İnsan hakları açısından diğer önemli bir kavram da özgürlüktür. İnsan, doğasının bir gereği olarak hayatta tercihlerde bulunmak ister. Bu, insan olma değerini gerçekleştirme yollarından birisidir. Aslında tercih yapabilme insana verilen değerin de bir göstergesidir. Eğer insan hayatta kendi özgür iradesiyle kararlar alamıyorsa, bu onun insan olma değerine karşı bir saygısızlıktır. Bu nedenle insan haklarının temelinde onun özgürce tercihte bulunabilmesi yatar.
Aslında çoğu insan hakkı insana verilen değerin bir göstergesi olan özgürlükten (tercihte bulunma) gelir. Bu nedenle, tarihte insan hakları için mücadele, bir anlamda özgürlüklerin elde edilmesi mücadelesidir. Öte yandan, özgürlük temel bir insan hakkı olmasına rağmen sınırsız değildir. Özgürlüklerin kullanımı başkalarının özgürlüğünü sınırlamamalıdır. Bir başka deyişle kişinin özgürlüğü bir başkasının özgürlüğünün başladığı yerde biter (Çüçen, 2011; Erdoğan, 2012).
Bir yanıt bırakın