Hukuk devleti olmanın bazı şartları vardır. Hukuk devleti olmak için bu şartların gerçekleşmesi veya gerçekleştirilme çabası olması gerekir. Hukuk devleti olmanın gereklerini maddeler halinde inceleyelim:
- Temel Hak Ve Özgürlüklerin Güvence Altına Alınması
- Kanun Önünde Eşitlik
- İdarenin Hukuka Bağlılığı
- Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi
- Devlet Faaliyetlerinin Belirliliği
- İdarenin Yargısal Denetimi
- Mahkemelerin Bağımsızlığı
- İdarenin Mali Sorumluluğu
- Kuvvetler Ayrımı
- Demokratik Rejim
Temel Hak Ve Özgürlüklerin Güvence Altına Alınması
Bir devletin hukuk devleti olabilmesi için temel hak ve özgürlükleri güvence altına almış olması gerekir. Temel hak ve özgürlüklerin güvenceye kavuşturulması bunlara Anayasada yer verilmesiyle mümkün olur.
1982 Anayasasının 12. maddesinde; “Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.” ifadesine yer verilerek temel hak ve özgürlükler anayasal güvenceye kavuşturulmuştur.
Anayasanın “İkinci Kısmı” temel hak ve özgürlüklere yer vermiştir.
Kanun Önünde Eşitlik
Hukuk devletinde kişiler hiçbir ayrım gözetilmeksizin yasalar önünde eşittirler. Yasa koyucu tarafından çıkarılan tüm kanunlar, herkese eşit olarak uygulanır. Bir kişi için suç veya kabahat kabul edilen davranış başka bir vatandaş için normal kabul edilemez.
İdarenin Hukuka Bağlılığı
Hukuk devletinde yasalar, yasama, yürütme ve yargı organlarım bağlar. İdare işlem ve eylemlerini hukuka uygun olarak yürütmek zorundadır.
Anayasanın II. maddesinde bu durum “Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır…” şeklinde yer almıştır.
Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi
Anayasanın 11. maddesinde ” Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” denilmektedir.
1961 Anayasasıyla kanunların Anayasaya uygunluğunu denetlemek için bir yüksek yargı organı olan Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. 1982 Anayasası da bu yapıyı korumuştur. Kanunların Anayasaya uygunluğunu denetleyecek bir organ olmasa Anayasaya aykırı kanunlar yapmak yoluyla insan haklarından ve hukuk devletinden kolayca sapılabilir.
Devlet Faaliyetlerinin Belirliliği
Hukuk devletinde devletin yapacağı faaliyetler önceden bellidir. Vatandaşlar hukuki güvenlik içinde yaşarlar. Bu, vatandaşların hangi kurala tabi olduklarını bilmeleri ile mümkündür. Bunun için Resmi gazetede yayımlanmayan kanunlar geçerli sayılmaz.
Hukuk devletinde kanunlar geri yürütülmez. Hiçbir kişi işlediği zamanda suç sayılmayan bir eylemden dolayı sorumlu tutulamaz. Kazanılmış haklara saygı gösterilir. Suç ve ceza kanuna dayanır. Kimse kanunda suç sayılmayan bir eylemden dolayı suçlanamaz ve kanunda belirtilmeyen bir cezaya çarptırılamaz.
Herkesin yargılanma güvencesi vardır. Kimse yargılanmadan suçlu sayılamaz.
İdarenin Yargısal Denetimi
Anayasanın 125. maddesinde “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.” ibaresi bulunmaktadır. İdare makamları yaptıkları işleri hukuka uygun olarak yapmakla yükümlüdürler. İdarenin hukuk dışı bir uygulamasına maruz kalan herkes idare mahkemelerine dava açarak yanlışlığın ortadan kaldırılmasını isteyebilir.
Mahkemelerin Bağımsızlığı
Hukuk devletinde yargı bağımsızdır. Makamı mevkii ne olursa olsun kimse mahkemelere emir ve talimat veremez.
Mahkemeler anlaşmazlığı yasalara ve hâkimlerin vicdani kanaatlerine göre çözerler. Bu durum Anayasada “Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.” ibaresiyle güvence altına alınmıştır.
İdarenin Mali Sorumluluğu
İdari makamlar yürüttükleri işler sırasında vatandaşa verdikleri zararı ödemek zorundadırlar. Hatta yapılan işte idari makamların hiçbir kusuru olmasa dahi (kusursuz sorumluluk) idare vatandaşın zararını tazmin etmek zorundadır.
Kuvvetler Ayrımı
Hukuk devletinde devlet erkinin tek bir merkezin elinde toplanmaması için bir takım mekanizmalar geliştirilmiştir. Hukuk devletinde devletin erkleri olan yasama, yürütme ve yargı erkleri birbirlerinin alanına giremezler. Biri diğerinden daha üstün değildir.
Demokratik Rejim
Hukuk devletinin varlığı demokratik rejime bağlıdır. Çoğulcu demokrasinin olmadığı bir yerde hukuk devletinden de bahsedilemez.
Hukuk devleti ile İlgili söylenmesi gereken önemli bir nokta da bir devletin hukuk devleti olarak nitelendirilebilmesi için Anayasa ve yasaların hukuk devletinin gereklerine uygunluğunun tek başına yeterli olmayacağıdır. Bir hukuk devletinde uygulama da yasalar kadar önemlidir. Yasalar ne kadar adaletli ve hukuk devletinin gereklerine uygun olurlarsa olsunlar eğer uygulanmıyorlarsa demokrasi ve insan hakları açısından hiçbir anlam ifade etmezler.
Bir yanıt bırakın