İnsan Hakları Eylem Planı 2. Amaç: Yargı Bağımsızlığı ve Adil Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi

Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Güçlendirilmesi

• Yargılama süreçlerinde sık hâkim değişikliğini önlemek amacıyla hâkimlerin tayinlerine esas bölge sistemi yeniden düzenlenecektir.
• Bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde görev yapan hâkim ve savcıların talepleri veya haklarında bir disiplin soruşturması olmaması halinde belirli bir süre ilk derece mahkemelerine atanmayacaklarına ilişkin teminat getirilecektir.
• Adalet Bakanı’nın, hâkimleri başka bir yargı çevresinde geçici olarak yetkilendirebilmesine ilişkin hüküm kaldırılacaktır.
• Hâkim ve savcılar için coğrafi teminat sağlanacak, hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.
• Hâkim ve savcılara yönelik disiplin suç ve cezaları objektiflik, öngörülebilirlik ve orantılılık ilkeleri dikkate alınarak gözden geçirilecektir.
• Hâkim ve savcıların disiplin soruşturmalarında vekilin hukuki yardımından faydalanmaları açıkça düzenlenecek, savunma ve zamanaşımı süreleri konusundaki usulî güvenceler artırılacaktır.
• Hâkim ve savcıların terfi sistemleri; hedef süreye uyum, kararların yeterli gerekçeyle yazılıp yazılmadığı, isabet oranı ve insan haklarına duyarlılık gibi objektif performans kriterleri çerçevesinde yeniden yapılandırılacaktır.
• Hâkim ve savcıların görevlerini daha iyi bir şekilde icra edebilmeleri ve yargının tarafsızlığının tahkim edilebilmesi için objektif kriterler çerçevesinde teftiş sisteminin etkinliği artırılacaktır.
• Türkiye Adalet Akademisi, çoğulculuk, katılımcılık ve şeffaflık ilkeleri doğrultusunda yeniden yapılandırılacak ve bağımsızlığı güçlendirilecektir.
• Spor tahkim kurullarının yapısı ve işleyişi AİHM kararları da dikkate alınarak yeniden düzenlenecektir.

Gerekçeli Karar Hakkının Güçlendirilmesi

• Mahkeme ve savcılık kararlarının, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarında belirlenen standartları da karşılayacak şekilde yeterli, ikna edici ve anlaşılabilir olmasına ilişkin meslek öncesi ve meslek içi eğitim faaliyetleri düzenlenecektir.
• Hâkim ve savcıların meslek içi eğitim programları performans esaslı ihtiyaç analizi yapılarak planlanacaktır.
• Yargılamanın sürüncemede bırakılması ve gerekçesizlik nedenlerine dayalı istinaf ve temyiz süreçlerindeki tespitlerin terfi ve disiplin incelemelerinde dikkate alınmak üzere Hâkimler ve Savcılar Kurulu’na bildirilmesi sağlanacaktır.
• İstinaf ceza dairelerine, kararların açıkça gerekçesiz olması ve savunma hakkının kısıtlanması halleri bakımından da bozma yetkisi tanınacaktır.

Masumiyet Karinesinin Uygulanmasına İlişkin Standartların Güçlendirilmesi

• Suç ve cezaların şahsiliği ile masumiyet karinesinin esas olmasına ilişkin temel ilkeler adli ve idari iş ve işlemlerde etkin bir şekilde uygulanacaktır.
• Lekelenmeme hakkının kapsamı genişletilecek ve düzenleme etkili bir şekilde uygulanacaktır.
• Soruşturma ve yargılamalar hakkında masumiyet karinesine dikkat edilmek suretiyle kamuoyunun bilgilendirilmesini temin etmek için kamu görevlileri ile medya çalışanlarına yönelik farkındalık artırıcı faaliyetler yapılacaktır.

Makul Sürede Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi

• Adliye ve dosya bazlı analiz sonuçları doğrultusunda “Yargıda Hedef Süre” uygulamasının makul sürede yargılamayı sağlayacak şekilde geliştirilmesine yönelik yeni adımlar atılacaktır.
• Yargılamaların hızlı sonuçlandırılması ve vatandaşların mağduriyetlerinin engellenmesi amacıyla hedef süre uygulaması istinaf yargılamalarını ve Adli Tıp Kurumu işlemlerini de kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacaktır.
• Bilişim alanında işlenen suçlar ile dolandırıcılık suçları başta olmak üzere soruşturma aşamasında ortaya çıkan yetki uyuşmazlıklarının hızlı bir şekilde sonuçlandırılması amacıyla gerekli tedbirler alınacaktır.
• Mahkemelerin görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin sorunlar, makul sürede yargılanma hakkını temin etmek amacıyla giderilecektir.
• Mahkeme hâkiminin mazereti nedeniyle keşif ve duruşmalara katılamayacağı taraf avukatlarına bildirilecek ve bu hallerde yeni duruşma günü tayinine üst süre sınırı getirilecektir.
• Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarının benzer nitelikteki davalarda bağlayıcı olmamasından kaynaklanan gecikmeleri önlemek amacıyla bu Mahkeme kararlarının diğer davalar için de bağlayıcı nitelik taşımasına yönelik mevzuat değişikliği yapılacaktır.
• İdari yargıda gerekçeli kararın otuz gün içinde yazılması kuralı getirilecektir.
• Yargılamaların makul sürede tamamlanması ve vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması amacıyla elektronik tebligat uygulaması, yurt dışında ikamet eden vatandaşları da kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak, tebligat işlemlerinin usulüne uygun yapılmasının temini amacıyla PTT görevlilerine düzenli eğitim verilecektir.
• Ceza yargılamalarında seri muhakeme ve basit yargılama gibi usullerin kapsamı genişletilecek ve bu suretle adli süreçlerin daha hızlı ve etkin bir şekilde tamamlanması sağlanacaktır.
• Yargılama sürecinde bilgi ve belge istenilen kurum ve kuruluşların, bu istemleri en kısa sürede yerine getirmelerine yönelik düzenleme yapılacaktır.
• İş davalarında hâkimlerin dava konusuyla sınırlı olmak üzere Sosyal Güvenlik Kurumu’nun tüm kayıtlarına bilişim sistemi üzerinden erişebilmesi suretiyle davaların daha hızlı sonuçlandırılması sağlanacaktır.
• Bozma kararı verilen dosyaların, öncelikle ve ivedilikle görülmesi sağlanacaktır.

İddia ve Savunmanın Eşitliği İlkesine İlişkin Standartların Geliştirilmesi

• İddianameler, makul sürede ve eksiksiz olarak hazırlanacak, mağdur ve müştekilere de tebliğ edilecektir.
• Şüpheli ve sanığın yaptığı teşhis ve katıldığı yer gösterme işlemlerinin zorunlu müdafi huzurunda yapılmasına ilişkin uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilecektir.
• Sanığın duruşma esnasında avukatın hukuki yardımından daha etkili şekilde yararlanabilmesi amacıyla oturma düzeninde gerekli değişiklikler yapılacaktır.
• Sanığın son sözünü etkisizleştirecek uygulamalardan kaçınılmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
• İdari davalarda dosyaya sonradan giren bilgi ve belgelerin taraflara tebliği zorunlu hale getirilecektir.
• İdari yargılamada muhtemel hak kayıplarının önlenebilmesi için, davanın ilgili kişilere ihbarına ilişkin uygulamadan kaynaklı aksaklıklar giderilecek ve davaya katılan kişilerin tek başına kanun yoluna başvurabilmesi sağlanacaktır.
• Soruşturma ve yargılama aşamasında dosyaya giren bütün evrakların UYAP sistemine aktarılmasında uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilecektir.

Savunmanın Güçlendirilmesi ve Avukatlık Hizmetlerinde Kalitenin Artırılması

• Avukatların bilgi ve belge temin etmelerine ilişkin yasal yetkileri genişletilecek, avukatlar tarafından UYAP üzerinden mahkeme ve icra dairelerine gönderilen taleplerin makul süre içinde karara bağlanmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
• Avukatların, takip ettikleri işlerde, mevzuata uygun olarak “aslı gibidir” şeklinde tasdik ettikleri belgelerin, adli ve idari merciler tarafından işlemlere esas alınması sağlanacaktır.
• Müdafinin dosya inceleme yetkisine yönelik olarak belli suçlar için verilebilen kısıtlama kararına üst süre sınırı getirilecek, müdafi veya vekilin soruşturma dosyasını incelemesine ilişkin usul ve esaslar belirlenecektir.
• Avukatların, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruları elektronik ortamda yapabilmelerine imkân sağlanacaktır.
• Adli yardım hizmeti sunan avukatlara ilişkin Türkiye Barolar Birliği tarafından performans kriterleri belirlenecektir.
• Zorunlu müdafi ve vekillik hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenecek, buna göre müdafi ve vekil listeleri yıllık olarak güncellenecektir.
• Yargıda sosyal devletin bir gereği olarak maddi durumu yetersiz olan kişilere verilen adli yardım hizmetleri için avukatlardan alınan vergi oranı yeniden düzenlenecektir.
• Zorunlu müdafi ücretleri artırılacak ve bu ücretlerin gecikmeksizin ödenmesi için evrakların dijital ortamda tamamlanması sağlanacaktır.
• Kamu avukatlarının çalışma esaslarına ve özlük haklarına yönelik iyileştirme yapılacaktır. Bir mesleği icra ederken aynı zamanda avukatlık stajı yapılabilmesine imkân sağlanacaktır.

Adalete Erişimin Güçlendirilmesi

• Yargı, icra ve noter harç ve masrafları gözden geçirilerek sadeleştirilecek, elektronik ödeme yöntemleri ile de tahsiline imkân sağlanacaktır.
• “E- duruşma” uygulaması yaygınlaştırılacak, tüm hukuk mahkemelerindeki duruşmalara bu uygulama üzerinden katılım imkânı sağlanacaktır.
• Maddi durumu elverişli olmayan kişilerin, adli yardıma başvuru usulünün kolaylaştırılması amacıyla standart başvuru formları oluşturulacak, ayrıca e-Devlet üzerinden başvuru imkânı getirilecektir.
• Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı uyuşmazlıklarda UYAP üzerinden dava açılabilmesi, dilekçe ve belge gönderilebilmesi sağlanacaktır.
• Adalet hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Havalimanı’nda başlatılan 7 gün 24 saat adliye uygulaması hava ve yolcu trafiğinin yoğun olduğu diğer havalimanlarında da yaygınlaştırılacaktır.
• Engelliler, yaşlılar ve yatağa bağımlı hastalara ilişkin adli süreçlerin adliyelere gelmelerine gerek duyulmaksızın bulundukları yerlerden doğrudan ya da görüntülü iletişim teknolojileri kullanılarak yürütülmesi sağlanacaktır.
• Yurtdışında yaşayan vatandaşlarımıza yönelik etkin hukuki destek ve danışmanlık hizmeti verilmesine devam edilecektir.
• Vatandaş dostu adliye anlayışının geliştirilmesi için, adliyelerde “Halkla İlişkiler Büroları” oluşturulacak ve ön bürolar ile danışma masaları yaygınlaştırılacaktır.
• Tanıklık ücreti ve tanıklara yaklaşımla ilgili standartlar belirlenecek, bu çerçevede kapsamlı bir tanıklık kılavuzu hazırlanacaktır.